Wandel of fiets door de historie van Dronrijp
Vol bewondering wijzen mensen naar de parel van Dronrijp, de Alde Wite. Maar naast deze prachtige kerk heeft Dronrijp zoveel meer te bieden. Met name in oud Dronrijp moet het eeuwen geleden schilderachtig zijn geweest. Gelukkig is er de "Rypster Aldheidskeamer" waar veel van deze geschiedenis in bewaring is. Ontdek Dronrijp door een wandeling of een fietstochtje. Het heeft veel te bieden voor cultuur- en natuurliefhebbers. Kom op adem op een bankje of een terrasje; u komt ze ongetwijfeld tegen.
1. De start is bij Café de Posthoorn, Brêgebuorren , vroeger ook wel "De Groote Posthoorn" genoemd. Oorspronkelijk stond de Posthoorn aan het water, (2e foto), maar de vaart moest worden verbreed. Om die reden werd de Posthoorn afgebroken om in 1838 naar achteren te worden verplaatst. De Alddyk liep vroeger achter de Posthoorn langs, dat is nog duidelijk te zien. Schuin tegenover de Posthoorn kunt u zien waar de brug was (gedempt in de jaren 1935 - 1945). Ga over deze brug meteen links en volg het voetpad (de voormalige Nieuwestreek) tot nr. 7, voorheen de pastorie van de gereformeerde kerk, op 14 januari 1895 in gebruik genomen. De scheldnaam voor het lokaal was Lombok en de kerkgangers noemde men Lombokkers. Aan de Nieuwestreek heeft ook het Van Beymaslot gestaan (foto). In 1908 kwam er een nieuwe gereformeerde kerk aan de Hearewei. Ga terug naar de Posthoorn om uw weg te vervolgen.
|
2. Richting Harnzertrekwei (Harlingertrekweg), passeert u het beeld van Sir Laurens Alma Tadema, een verdienstelijk kunstschilder, geboren in Dronrijp in 1836. Hij overleed in 1912 in Wiesbaden en ligt begraven in de St. Paul's Kathedraal te Londen. U komt nu langs het appartementencomplex "De Herberg", voorheen "Herberg de Boer". Dan volgt een rij oude woningen met pakhuizen. De ouders van Eise Eisinga woonden op nr. 14. In de verte, achter de bebossing stond de voormalige aardappelmeelfabriek met opzichters-woning, publiekelijk verkocht in 1937.
3. Voor het houten bruggetje gaat u linksaf en meteen weer rechts maar het Tichelwurk, met aan het eind de voormalige steenfabriek "De Oorbijt" met prachtige gevelstenen. Op één daarvan staat de tekst: "Ao 1736 is de eerste steen aan de Tigheloven door Lucia Schik gelegd, oud sijnde int 14 ste jaar". De steenfabriek dankte haar naam aan twee jonkers, die volgens de legende verliefd waren op hetzelfde meisje. Tijdens een boottochtje ontstond een minne twist en door jaloezie beet de ene jonker de andere een stuk uit het oor (oorbijt). Op 15 mei 1883 werd de steenfabriek geveild en in 1919 gedeeltelijk afgebroken. U gaat hetzelfde weggetje langs de ijsbaan terug en hier passeert u de rooms katholieke begraafplaats, in 1919 aangelegd. Op nr. 25 was voorheen herberg "De Zon", nu heeft het pand een woonbestemming. Op nr. 23 staat het "brugwachtershuisje" en op de hoek Brêgebuorren - Dûbelestreek staat het geboortehuis van Sir Laurens Alma Tadema, die in Engeland in de adelstand is verheven. Op 17 april 1914 werd in de gevel een gedenkplaat onthuld.
|
4.Bij het geboortehuis van Alma Tadema gaat u rechtsaf in de Dûbelestreek waar de rooms-katholieke kerk met parochiehuis en pastorie is gevestigd. Deze nieuwe waterstaatskerk is in 1839 gebouwd en in 1938 verbouwd met de huidige toren. In 1882 werd hier een nieuw orgel geplaatst door de firma Van Dam uit Leeuwarden. Meer over de geschiedenis staat beschreven in het boek "Rooms op 'e Ryp".
5. Tegenover de rooms-katholieke kerk ziet u Vredenhof, een tehuis voor oudere dames, in 1744 gesticht door de gezusters Huber (Agnes Alida en Judith Anne). Eerst bestond het uit zes kamertjes aan de zuidkant maar 100 jaar later, in 1844, zijn er nog eens zes kamertjes aan de noordkant verrezen. Nog steeds wonen hier alleenstaande dames. Huize Schatzenburg en Vredenhof horen bij elkaar als "Stichting Gasthuis Vredenhof".
|
6. U vervolgt uw weg, die van de Dûbelestreek overgaat naar It Heech. Rechts de Coöperatieve zuivelfabriek "De Volharding", opgericht in 1892. Koningin Juliana opende in 1979 de nieuwe kaasfabriek, waarmee Dronrijp destijds de grootste kaasfabriek ter wereld had. In 2011 sloot de kaasfabriek jaar deuren. U passeert rechts de rij gasthuizen met portierswoning, gebouwd in 1870 en veelal bewoond door alleenstaande dames. Voorheen behoorde ook dit gasthuis toe tot de Stichting Gasthuis Vredenhof. Per 2007 mogen er ook heren wonen.
8. Bij de brug over het Van Harinxmakanaal is het monument, dat herinnert aan de fusillade van 14 jonge mannen, april 1945. Twaalf hiervan, waaronder drie broers, zaten in het verzet. Zij werden op deze plek op bevel van de Duitse bezetter doodgeschoten. Dit alles ter vergelding voor het laten ontsporen van een trein tussen Dronrijp en Deinum, een actie van het verzet. Een week later was de bevrijding in Friesland. (ga voor de wandeling verder naar 9)
|
8a. U fietst over de brug om na 100 meter links de Headyk op te gaan. Vervolg deze weg een kleine twee kilometer naast het spoor tot het einde richting Van Harinxmakanaal naar de boerderij "Glinstrastate" genoemd naar de "Glinstrastate" die er ooit stond. Hier was een wad, een doorwaadbare plek waar paard en wagen door de vaart konden. Neem dezelfde weg terug richting brug, maar nu gaat u naar links, via Lytsehuzen naar Hatzum. Op Hatzum staat het oude stationsrestaurant, vroeger café Spoorzicht, aanbesteed in 1863, in 1868 werd het al vergroot. Het station is eind vorige eeuw afgebroken. Onder meer dit station werd door een tweede verdienstelijk schilder uit Dronrijp vastgelegd, namelijk Willem van Althuis (1926 - 2005). Ga rechtsaf, de Keimptilsterdyk op, meteen rechts ziet u de monumentale boerderij van familie Sikma, op de plek waar voorheen Hommemastate stond. Een beetje verder rechts staat de Hatzumermolen (1878) en met de bocht mee, komt u langs de voormalige vlasfabriek. In de verte ziet u al de Kingmatilstermolen (1870). Om er te komen neemt u de weg rechts voor de boerderij van familie Jorna. Weer terug vervolgt u de Keimptilsterdyk tot u het bord van het pontje voor fietsers en wandelaars ziet. Vroeger was hier een brug, maar toen de Harlingertrekvaart werd verbreed in 1946, kwam er een pont voor autoverkeer én een pontje voor fietsers en voetgangers. In 1963 werd de pont opgeheven. In 2011 is de fietspont in ere hersteld, vrijwilligers hiervoor opgeleid, zorgen ervoor dat toeristen een leuke route kunnen maken. Ook goed voor een versnapering of toiletgebruik. U gaat nu door Zweins richting Dronrijp. Halverwege gaat u rechtsaf de Harnzertrekwei op en u fietst langs het water tot u weer bij café Posthoorn bent. U passeert links de voormalige aardappelzetmeelfabriek, thans in gebruik als caravanopslag. Rechts aan de overkant van het water ziet u de voormalige steenfabriek "De Oorbijt" (lees ook nr 3). Bij de Posthoorn gaat u weer naar de brug met het oorlogsmonument, om de andere kant van het dorp te bekijken. (vanaf nr 9)
|
9. Vanaf de brug gaat u weer terug langs de rij gasthuizen op It Heech, u ziet rechts de voormalige rooms-katholieke Sint Radbodusschool. Deze lagere school, gebouwd in 1875, is nu kinderdagverblijf. Een stukje verder gaat u rechtsaf het Holpaed op en aan het eind gaat u met de bocht mee totdat u op de Molepôlle komt.
10. U passeert op de Molepôlle rechts de huisartsenpraktijk en weer verder aan de rechterkant tussen nr. 1 en 3 was in het houten gebouw voorheen een rooms-katholiek schuilkerkje. Tegenover dit schuilkerkje was de oprijlaan met toegangshek van het Van Beymaslot (zie foto bij nr. 1). Op de homeijepalen van het toegangshek van dit slot stonden twee leeuwen, die u terugvindt op de palen van Drenningahof (zie nr. 16). Achter de woning op nr. 1 stond een graanmolen, gebouwd omstreeks 1700, afgebroken in 1905 en deels weer opgebouwd op de Bergumerdam.
|
11. Gaat u 40 meter naar rechts op de Ljouwertertrekwei, dan ziet u een grenssteen of scheidspaal met de wapens van Leeuwarden en Harlingen. Oorspronkelijk stond deze paal ten oosten van Kingmatille. De ene helft van de Trekwei was van Leeuwarden , de andere helft van Harlingen (ook in verband met onderhoud van de vaart). Tegenover de paal staat de huidige rooms-katholieke basisschool en een beetje verder links de christelijke basisschool.
12. U gaat weer terug om rechtsaf de Hearewei op te gaan, voorheen Tramweg genoemd omdat de weg naar het tramstation leidde. Op de hoek aan de rechterkant, achter het woongedeelte, was vanaf ongeveer 1890 een timmerwerkplaats; daarvoor was hier een lijnkoekfabriek maar deze werd deels afgebroken.
13. Verder op de Hearewei ziet u aan de linkerkant de voormalige gereformeerde kerk met links de kosterswoning en rechts de woning van het hoofd van de school met daarachter het schoolgebouw. De kerk, Rehoboth genaamd, en school werden in 1908 opgeleverd. In 1979 is de kerk verbouwd en werd het schoolhuis met school bij de kerk gevoegd. In 2006 is afscheid van de kerk genomen en is men samengegaan met de hervormde gemeenschap en opgegaan in de Protestantse kerk Nederland (PKN). De school was in 1953 al verhuisd naar de Ljouwertertrekwei. In het boek "Lombok en Rehoboth" staat veel beschreven over deze kerk, die nu een woonbestemming heeft met naschoolse opvang.
14. Verder links op nr. 19 staat het voormalig dorpshuis, bouwjaar 1927. Op nr. 27 stond voorheen het prachtige herenhuis "Sinne en Skaad", dat eerst diende als dokterswoning en later als notarispraktijk. Het pand werd afgebroken om plaats te maken voor een bankgebouw, dat inmiddels niet meer als zodanig in gebruik is. Nu heeft het gebouw een woonbestemming. Voorbij het mooie dorpslaantje, "It Doktersreedsje", staan nog drie herenhuizen, allen omgeven door een gracht. De eerste, Osingastate, is genoemd naar de "oude" Osingastate, die hier eens stond. Hier woonde eerst een notaris en later was dit de dokterspraktijk. De laatste van de drie herenhuizen is de voormalige pastorie van de Nederlands Hervormde kerk, gebouwd in 1875.
|
15. Tegenover dit herenhuis is de Puoldyk. Meteen rechts staat het "Mosterdzaadje", het Evangelisatiegebouw van de Nederlands Hervormde Evangelische vereniging, op 25 november 1928 ingewijd. Nu heeft het een woonbestemming.
15a. Een mooi uitstapje via de Puoldyk is de molen "De Poelen", deze molen ligt nog buiten het dorp en is gebouwd rond 1850. Voorbij het molenaarshuisje ligt een uniek stukje natuur, de plas-dras, waar allerlei soorten vogels zijn te vinden: de kleine plevier, kluut, scholekster, kievit, grutto, bergeend, stern, kemphaan enz.. De meeste komen hier in het voorjaar ook te broeden. Vervolg de weg via nr. 16.
|
17. Vervolg de Hearewei. Net voor de rotonde links staat een boerderij waar de familie Sytsma meer dan 100 jaar woonde. In 2002 ging het achterste gedeelte van de boerderij in vlammen op. Sinds ongeveer 2011 is het een kleinschalig zorgcentrum. Op het groene perceel hiervoor stond voorheen Dotinga-state (foto), ook wel "Het Roodhuis" genoemd, het is in 1785 op afbraak verkocht.
|
18. Bij de rotonde gaat u rechtsaf op de Strjitwei, richting het viaduct van de A31. Aan de kant van het benzinestation stond voorheen het tramstation voor de tramlijn Leeuwarden - Franeker. Voordat u onder het viaduct doorgaat, ziet u de boerderij, voorheen "logement Halfweg", een postherberg, poststation met speeltuin gebouwd in 1842.
|
19. Onder het viaduct door ligt, verscholen in de bomen, buitenhuis Schatzenburg. De heerlijkheid Schatzenburg werd gebouwd in 1698 door Hermanus Huber en zijn vrouw Elisabeth de Hertoghe. Het nieuwe woonhuis met "Vlaamse gevel" werd gebouwd op het Brandsma Stee. Dit oorspronkelijke huis werd na 25 jaar alweer bijna geheel afgebroken en in 1724 in een geheel andere vorm herbouwd door bouwer Wijbe Saagmans, meestertimmerman metselaar te Leeuwarden.De laatste persoonlijke bezitter was mr. A. Questius, die de huidige tuin in 1855 heeft aangelegd, vermoedelijk naar een ontwerp van tuinarchitect Lucas Roodbaard. In 1999 is het park uitgebreid met het Van Beymabos. Eigenaresse is Stichting Gasthuis Vredenhof.
|
21. We gaan weer terug (viaduct) naar Dronrijp en via het fietspad richting Franeker. Net voorbij de boerderij met het zorgcentrum gaan we links over het Heechpaed, een schelpenpad, richting de kerk, de kerk wordt ook wel "Alde Wite" genoemd. Voor het bruggetje op het perceel, bestemd als toekomstige parkeervoorziening, stond voorheen de pastorie en over het bruggetje recht stond ooit een schooltje; nu is er de begraafplaats. Links leidt een pad naar het huis waar onderwijzer, koster en organist Hoyte Roucema heeft gewoond. Dit pad leidt verder naar de voormalige pastorie, de aan de Hearewei staat. Door Roucema's memoriaal is er veel bekend over Dronrijp vanaf omstreeks 1700.
22. Bij het toegangshek van de kerk staat op de hoek de voormalige kosterswoning met in de zijgevel een gevelsteen. Deze gevelsteen zat eerder in een uitbouw van het Burmaniahuis te Leeuwarden en is in 1958 overgebracht naar Dronrijp om deze woning te sieren. Naast de kosterswoning was voorheen een herberg gevestigd.
23. De kerk, uit de katholieke tijd, is een pronkstuk in het Friese landschap en dateert mogelijk al uit de 12e eeuw en is meerdere keren uitgebreid en vergroot. De huidige kerk is van 1544. Het indrukwekkende Baaderorgel stamt uit 1653 en is daarmee het oudste orgel van Friesland. De herenbanken kwamen omstreeks 1630 tot stand. De wapens hierboven zijn van Burmania Camminga, Glinsbant en van Glins Fronhoven, Bant-Wigara, Viëtor en Schik. Ook is er een wapen van een mand met rozen en één zonder wapens. Er zijn drie grafkelders en veel mooie grafzerken. De doopvont, gevonden in Zweins is van de stichting Alde Fyske Tsjerken en voor onbepaalde tijd aan Dronrijp uitgeleend. De kerk, nu PKN, is gerestaureerd van 1996 - 2002. Veel meer over de kerk staat beschreven in het boek "Sint Salvius op de terpen".
|
24. In de muur van de kerk zit een gedenksteen dichtbij het graf van de beroemde sterrenkundige Eise Eisinga. Dit graf is in 2011 gerestaureerd van op de grafzerk staat een puzzel, waarmee de sterfdatum en leeftijd van zijn vader berekend kan worden. Ook zijn vader ligt hier begraven. Succes!. Via het toegangshek bent u weer bij de kosterswoning. U bent nu op de Tsjerkebuorren aangekomen. Bijna heel oud Dronrijp valt onder "beschermd dorpsgezicht", in ieder geval de Tsjerkebuorren en de Haven. Op de hoek nr. 13 staat het geboortehuis van Eisinga, die op 21 februari 1744 het levenslicht zag. Zijn vader van wolkammer van beroep. Het beeld van Eise Eisinga staat tegenover het geboortehuis en werd in 1982 onthuld. In Franeker aan het Noord bouwde Eise Eisinga het bekende planetarium, dat in 1781 is voltooid. De bouw duurde zeven jaar!
26. Vlak voor het bruggetje kunt u rechtsaf. Ook hier stonden voorheen huizen, maar nu is het een parkje waar jaarlijks het "Iepenlofstspul" (Openluchttheater) wordt opgevoerd.
27. Weer terug naar de Tsjerkebuorren, hier staat op nr. 12 een monumentaal herenhuis, Fetzen Dijkstra restaureerde dit 17e eeuwse pand in de jaren 1972 - 1978. Hij bewoonde het pand. Ook Teakele Brouwer Hannema (1735) woonde hier, kapitein van het College van de Admiraliteit van Friesland en in 1811 werd vrederechter Johannes Lambertus Huber eigenaar van het pand. Momenteel is de stichting Hendrick de Keyser eigenaar van het herenhuis.
28. Even verder komen we bij een appartementencomplex, het "Wapen van Dronrijp", voorheen een herberg. De steeg naast het "Wapen van Dronrijp"was een paar eeuwen geleden de oprit van Hobbemastate (zie foto bij nr. 31). Zo konden de bewoners van deze state regelrecht naar de kerk komen.
29. Aan de Tsjerkebuorren waren vroeger veel kleine winkeltjes gevestigd. Op nr. 38 stond de neutrale bewaarschool. Nu heeft het een bestemming als woonhuis. Links de slotgracht en tuin van het oude "Osingastate" (foto). Vervolgens komt u op de "Prinsenhoek", waar een schilder (Prins) woonde. Hier gaat u rechtsaf naar het Skilpaed, ook beschermd dorpsgezicht. Het is de oude verbindingsweg tussen de Tsjerkebuorren en de Brêgebuorren.
|
30. Op Skilpaed nr. 16 is de "Rypster Aldheidskeamer" van fam. Venema. In hun etalage is een klein gedeelte van de grote verzameling te bewonderen van alles wat met Dronrijp te maken heeft. Uw oude en nieuwe knipsels, boeken, kaartjes, oude rekeningen, foto's, kortom alles over Dronrijp kunt u hier brengen. De tentoonstelling bestaat praktisch geheel uit oude dorpsfoto's en ander materiaal. Kom gerust binnen, u bent van harte welkom!
32. Tegenover het kaatsveld staat u voor de oude openbare lagere school, sinds lange tijd in gebruik als bibliotheek. De huidige openbare basisschool staat aan de Skoallanswei.
33. De voormalige woning van het hoofd van de school staat op de hoek van het Skilpaed, met aan de muur een prachtige gevelsteen, afkomstig uit het voormalige armenhuis. Dit armenhuis werd gesticht in 1607 op Halfweg door Wytse van Camminga. Er waren drie kamertjes voor mannen en drie voor vrouwen. In 1877 werd het afgebroken.
34. Verder over het Skilpaed, komt u bij nr. 32, een voormalige dokterswoning. In 1854 werd het bewoond door dokter Molenaar.
35. Nu komt u weer bij café de Posthoorn met het beeld van de twee ossen, in 1980 onthuld. De legende luidt als volgt: Toen de inwoners van Dronrijp hun eerste kerk wilden bouwen, konden ze het niet eens worden over de juiste plek. Ieder voorstel werd afgekeurd. De inwoners besloten toen om twee aan elkaar gekoppelde ossen los te laten. Op de plaats waar ze de volgende dag zouden worden gevonden, zou de kerk gebouwd worden. Zo geschiedde en daarom staat de grote witte kerk aan de rand van het dorp. Op het uithangbord aan de gevel van de vroegere herberg aan de Tsjerkebuorren staan dan ook twee ossen als wapen van Dronrijp.
U bent aan het einde van een tocht vol historie. U weet nu meer van het oude Dronrijp en haar rijke geschiedenis. Wij hopen dat u heeft genoten.
Uitgave: Dorpsbelang Dronrijp
Samenstelling: G. Venema
Redactie: T. Mulder
Druk: EMKA
Uitgave: Dorpsbelang Dronrijp
Samenstelling: G. Venema
Redactie: T. Mulder
Druk: EMKA